Op 21 maart 2018 werd het referendum gehouden over de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv). De uitslag heeft bijna iedereen verrast. Terwijl uit alle peilingen voorafgaand aan referendum steevast bleek dat het voorkamp groter was dan het tegenkamp, stemde uiteindelijk 46,5% voor en 49,5% tegen (4% stemde blanco). Hoe heeft dit kunnen gebeuren?
Motivaction deed in opdracht van het ministerie van BZK-onderzoek naar het draagvlak en de opkomstintentie voorafgaand aan het referendum*. Ook uit deze peilingen bleek steeds dat meer Nederlanders voor dan tegen de Wiv waren. Circa 60% van degenen die waarschijnlijk zouden gaan stemmen, was voor de Wiv, 40% tegen.
Meningsvorming pas in de laatste dagen ontwikkeld
Na het referendum heeft Motivaction op eigen initiatief een onderzoek gedaan onder dezelfde respondenten om te achterhalen in hoeverre er sprake was van een verandering in de meningsvorming. De resultaten tonen aan dat bij een flinke groep mensen de meningsvorming over de Wiv zich pas in de laatste dagen voor het referendum heeft ontwikkeld. In onze steekproef bleek 50,8% van de respondenten tegen te hebben gestemd, 46,7% voor en 2,5% blanco. De officiële uitslag lag daar zeer dicht bij in de buurt: resp. 49,5%, 46,5% en 4%. De afwijking per stemoptie varieert dus tussen slechts 0,2 en 1,5 procentpunt.
Nadere analyses wijzen uit dat de kanteling van het beeld vooral veroorzaakt wordt door nog niet uitgekristalliseerde meningen: kiezers die twee weken voor het referendum geen mening hadden, (weet niet/geen mening) stemden uiteindelijk vaker tegen dan voor. Daarnaast switchten kiezers die neigden (dus nog niet zeker waren) naar voor vaker van stem dan kiezers die neigden naar tegen.
Privacy belangrijk motief voor de tegenstemmer
Met afstand is de privacy het meest doorslaggevende motief voor een tegenstem van de Nederlanders (70%). Veiligheid speelde ook een belangrijke rol in hun overwegingen maar was minder bepalend voor hun stem. De uitzending van Zondag met Lubach (kritisch over de Wiv) en de rel rondom het Facebook datalek (Cambridge Analytica) vlak voor het referendum, hebben ook enige impact gehad, met name op de tegenstem maar ook, in iets mindere mate, op de voorstem. Lubach speelde een rol bij 12% van de tegenstemmers en 8% de voorstemmers, Facebook respectievelijk 19% en 14%.
Over het onderzoek
N=3.330, respons van 72%, representatief voor onder meer opleiding, leeftijd, geslacht, regio, Mentality en landelijke stemvoorkeur.
* Download voor meer informatie over het ‘BZK-onderzoek’
