De borrel op het werk is een paar uur gaande. Je ziet collega’s in groepjes instemmend met elkaar praten. Na de small talk doet het er nu toe, want unaniem zijn zij het erover eens dat hun leidinggevende steken laat vallen. Voorbeelden te over. De hoofden komen nog wat dichter bij elkaar om deze ervaringen te delen en bij elkaar te toetsen. Verbondenheid, de wens en de energie om veranderingen aan te brengen zijn zichtbaar en voelbaar. Hier en nu creëert men gezamenlijk een vijand, ‘een monster’ en oplossingen. Of toch niet, en verdwijnt de geest maandagochtend in de inmiddels lege fles?
Grote veranderingen realiseren, een offensieve houding aannemen, vraagt om samenwerking, verbondenheid en vertrouwen om die samenwerking succesvol te laten verlopen. Maar vooral ook om een gezamenlijke vijand.
Een les uit de psychologie
Een van de boeken die mij uit mijn studie Psychologie het meest is bijgebleven, is The Social Animal van Elliot Aronson. Met name een daarin beschreven succesvol experiment met een groep jongeren die recidief asociaal en crimineel gedrag vertoonden. Onhandelbaar als individuen, onhandelbaar als groep. Totdat zij zonder dit te weten, maar wel met voorbedachte rade, in een levensbedreigende situatie worden gebracht. Als ze dit willen overleven dan is er maar één weg en dat is samenwerken. Zich als groep opstellen tegen deze dreiging: het externe monster. Met als doel lijfsbehoud voor ieder. En dat werkt. Door ego’s opzij te zetten en anderen te vertrouwen, bieden zij samen deze uitdaging het hoofd en overleeft ieder de situatie.
Samenwerken bevordert de concurrentiepositie
We zien het ook in concurrerende commerciële markten. Ondanks de grote eigenbelangen ten behoeve van winstmaximalisatie zoeken commerciële partijen samenwerking bij grote uitdagingen zoals nieuwe wetgeving, veranderd consumentengedrag en opkomende risico’s.
Zo’n gedeeld monster verbindt degenen die hierdoor bedreigd worden en dwingt een andere kijk op problemen en oplossingen af. Dit leren we al van jongs af aan door sprookjes en Walt Disney films. Het betreft hierin altijd een strijd van onschuldigen tegen de heks, de boze stiefmoeder, de hondenvanger of de draak. Idealiter is er één leider die in de strijd tegen dit kwaad door aanhangers geholpen wordt.
Gebrek aan gezamenlijk monster
De pensioensector kent vele uitdagingen. Maar is er unanimiteit over wat nu het meest wezenlijke probleem is? Wat levert de meeste dreiging voor de sector op en wat vereist het om de handen ineen te slaan?
Ligt hier een kern voor het vastlopen van de pensioendiscussies, voor het jarenlange zoeken naar en praten over een pensioenakkoord? Is dit de reden voor de defensieve opstelling van de fondsen, van het gebrek aan constructieve samenwerking en onderling vertrouwen? Wat de pensioensector onderscheidt van commerciële takken binnen de financiële sector (de banken en verzekeraars) is het gebrek aan commercieel belang. Er zijn geen aandeelhouders die uit zijn op dividend. De fonds- en bureaubestuurders betitelt men in de sector unaniem als integer, als mensen die het beste voorhebben voor hun klanten. Aan goede bedoelingen ontbreekt het dus niet. Maar feit is dat er geen echte samenwerking van de grond komt die vruchten afwerpt, ondanks diverse pogingen daartoe. Zo welwillend en zo onbaatzuchtig, waarom lukt het dan niet?
De draak
Ontbreekt het de pensioensector aan een gezamenlijk monster? Een van dien aard dat het geen optie is om niet samen te werken? En is dit monster mogelijk de afschaffing van een vorm van verplichtstelling, van de doorsneepremie of de rekenrente met de bijpassende beleidsdekkingsgraden? Of loert het grootste gevaar in de flexibilisering van de arbeidsmarkt, het toenemend aantal zzp’ers en kortere arbeidscontracten?
Kortom: wie of wat is de draak en wie neemt de rol van Joris op zich?
Irene Zondervan is psycholoog. Zij werkt sinds 1989 bij Motivaction, als senior strategy consultant met de focus op pensioenvraagstukken. Voor de sector voert zij met regelmaat reputatie-onderzoek uit onder verschillende typen stakeholders. Op diverse podia en via diverse media deelt Irene inzichten uit de pensioenonderzoeken. Bovenstaande is geïnspireerd door een groot aantal interviews met relevante stakeholders in de pensioensector. Het betreft persoonlijke gedachten. Omdat ik benieuwd ben naar uw gedachten nodig ik u uit hierop te reageren. Dat kan via
